ZEG NIET ZOMAAR "ORKA": NIEUW BEWIJS VOOR MINSTENS 2 (EN WAARSCHIJNLIJK VEEL MEER) ORKASOORTEN

Iedereen die ooit de film Free Willy heeft gezien, kan zich iets voorstellen bij een orka: een uit de kluiten gewassen, zwart-witte tandwalvis.

Maar eigenlijk ziet geen enkele orka er helemaal hetzelfde uit. De orka is een erg succesvolle walvissoort die over de hele wereld voorkomt. Hun grootte, de vorm van de vlekken, hun rugvin én hun kleur verschilt afhankelijk van de plek waar ze leven. En om het nog ingewikkelder te maken, zien mannetjes en vrouwtjes er onderling ook nog eens anders uit.

Al decennialang proberen wetenschappers een lijn te trekken in die kakofonie. Er zijn maar liefst 27 verschillende variaties van orka's beschreven.

En al even lang woedt de discussie: gaat het dan om één en dezelfde soort die er gewoon een beetje anders uit ziet van plek tot plek (de zogenaamde ecotypes)? Of gaat het om verschillende ondersoorten? Of moeten we het zelfs hebben over compleet verschillende diersoorten, die bijvoorbeeld onderling niet paren?

Tot nu toe was de wedstrijd onbeslist. De wetenschap houdt het bij één enkele diersoort, met de Latijnse naam Orcinus orca. Maar dat heeft vooral te maken met een gebrek aan informatie.

Babbelzieke orka's

Wetenschappers van Amerikaanse en Canadese universiteiten en het NOAA (het Amerikaanse Instituut voor Oceanografie en Meteorologie) pleiten er nu echter voor om minstens 2 nieuwe orkasoorten te onderscheiden.

Ze bogen zich over de 2 best bestudeerde orka-ecotypes. Die leven allebei in het noordelijke deel van de Stille Oceaan, onder andere voor de westkust van de VS en Canada. Het ene ecotype, de zogenaamde Bigg's orka, legt grote afstanden af in kleine groepjes rond één moederdier en jaagt op zeezoogdieren.

Het andere ecotype is honkvaster, leeft in grote families en eet vis. Het is ook véél luider en babbelzieker, met tot 27 keer meer klikgeluiden dan de Bigg's.

Ze zien er ook een beetje anders uit. De rondtrekkende Bigg's orka's zijn kloeker gebouwd, en de zadelvlek (de lichtergekleurde vlek vlak achter de rugvin) is witter dan bij de honkvaste orka's.

300.000 jaar geleden

Hoewel die 2 ecotypes een groot stuk van hun leefgebied delen, lijken ze elkaar merkwaardig genoeg te mijden als de pest. Wetenschappers gingen er lang vanuit dat er minstens een cultuurverschil speelde.

Maar de dieren blijken nu ook genetisch sterk van elkaar te verschillen. Het lijkt erop dat beide ecotypes al minstens 300.000 jaar geleden van elkaar afgesplitst zijn. Dat zijn 14.000 orka-generaties waarin er geen betekenisvolle uitwisseling van genen meer geweest is.

Ter vergelijking: de moderne mens (Homo sapiens) splitste zich waarschijnlijk ongeveer even lang geleden af.

De wetenschappers vinden het daarom gerechtvaardigd om het over 2 verschillende diersoorten te hebben. Ze stellen voor om de Bigg's orka de Latijnse naam Orcinus rectipinnus ("met de rechte vin") te noemen, en de honkvaste Orcinus ater ("zwart", naar de donkerdere zadelvlek). Dat zijn namen die in 1869 het eerst opdoken in de wetenschappelijke literatuur, maar nooit echt gebruikt zijn als soortnamen.

Jan Haelters, walvisexpert bij het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (en niet betrokken bij het onderzoek), vermoedt dat we het in het Nederlands zullen hebben over de Bigg's orka en de gewone orka.

Deze 2 nieuwe orkasoorten zijn nog maar het topje van de ijsberg. Hierna wachten nog 25 orka-variaties waar we veel minder van weten, en waar dezelfde vraag zich stelt. En alvast in Antarctica zien de orka's er opvallend anders uit, weet Haelters. Voorlopig heet die nog Orcinus orca.

Maar wie weet hoelang nog?

2024-03-29T05:04:30Z dg43tfdfdgfd