KUNNEN ONZE DAMMEN EN DIJKEN ZO'N WATERBOM ALS IN OOST-EUROPA AAN? "WE MOETEN ONZE INFRASTRUCTUUR AANPASSEN AAN HET NIEUWE KLIMAATNORMAAL"

"De hoeveelheden neerslag die nu in Oost-Europa vallen, zijn wel heel uitzonderlijk", zegt hydroloog Patrick Willems (KU Leuven) in Terzake. "Sommige streken hebben 300, 400 liter neerslag gehad. Het is ook uitzonderlijk dat zo'n uitgestrekt gebied getroffen is."

"Na een winter en lente vol neerslag was de grond er verzadigd. De neerslag van de voorbije dagen is van de bovenstroomse gebieden naar de riviervalleien gestroomd. Die kunnen dat niet allemaal verwerken, en dan treden rivieren buiten hun oevers."

Kan ook bij ons

Zoiets kan ook bij ons gebeuren. "In juli 2021 kreeg de Vesder-vallei in Wallonië op het meest kritieke punt 270 millimeter water te verwerken. Dat is een vergelijkbaar cijfer (als nu in Centraal- en Oost-Europa, red.). Als die neerslag boven Vlaanderen was gevallen, en over een uitgestrekter gebied, zouden we 8 miljard euro schade hebben geleden en 80.000 huizen zouden overstroomd zijn. Dan zouden we hier gelijkaardige taferelen hebben gezien."

Steden zoals Denderleeuw, Ninove, Dendermonde, Rotselaar, Deinze en Antwerpen-stad lopen het grootste risico lopen, en dat zelfs zonder een dambreuk. Dat blijkt uit de Vlaamse overstromingskaarten die Jelle Van den Berghe van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek vandaag nog eens bovenhaalde op X.

Wanneer er zoveel regen valt, is schade onmogelijk te vermijden. Maar wat kunnen we doen om de impact van zo'n waterbom in die regio's zo klein mogelijk te houden?

Maak een noodplan op

"In tijden van nood heb je vooral zeer goede plannen nodig", zegt Inne Vanderkelen, expert waterbeheer en klimaatwetenschapper aan de KU Leuven en het KMI in De wereld vandaag op Radio 1. "Daarin moet staan welke voorbereidingen je moet treffen als er extreme regenval voorspeld wordt."

"Het gaat dan om het dambeheer dat aangepast moet worden, de waarschuwingen die je stuurt naar de bewoners, en tijdig evacueren. Dat is zeer belangrijk."

Pas bestaande dammen aan aan het nieuwe normaal

"Maar daarnaast moet je ook structureel aanpassingen doen, en nagaan of je bestaande infrastructuur nog opgewassen is tegen extreme regenval", vervolgt Vanderkelen.

"Toen de extreme neerslag van de voorbije dagen voorspeld werd, werden in Oostenrijk sommige dammen vooraf al open gezet om meer opvangcapaciteit te creëren." Maar dat volstond niet. "De waterhoeveelheid was zo groot dat de situatie kritiek werd." 

"Dammen worden gebouwd om een overstromingspeil te doorstaan dat 1 keer om de 100 of de 500 jaar voorkomt. Maar we krijgen nu zo'n extreem weer dat die dammen daar niet meer tegen opgewassen zijn."

In Polen, Oostenrijk en Tsjechië overstroomden er dammen of braken ze door. Het gaat om dammen van verschillende grootten en met verschillende doelen, zoals wateropslag of energieopwekking.

De realiteit waarin de dammen destijds gebouwd werden, is niet meer die van vandaag.  "Dit is het nieuwe normaal. De klimaatverandering duwt ons tegen onze limieten aan. We moeten er rekening mee houden dat de extreme overstromingsscenario's in de toekomst zullen veranderen."

Geef rivieren plaats om te overstromen

Maar met alleen hogere dammen en bredere dijken zullen we er niet komen. "Nee, nee. We moeten kijken naar natuurgebaseerde oplossingen en rivieren de plaats geven om te overstromen", zegt Vanderkelen.

Daar is Patrick Willems, hydroloog aan de KU Leuven, het mee eens. "Kijk naar de gebieden die nu onder water staan in Oost-Europa. Dat zijn riviervalleien die van nature overstromen. Vroeger trad de rivier daar af en toe buiten zijn oevers. Intussen is daar gebouwd, en het is die bebouwing die nu schade veroorzaakt."

"Het beste dat je kan doen, is die riviervalleien onbebouwd laten. Maar de realiteit is dat er in het verleden op heel veel plaatsen gebouwd is, ook bij ons. En we kunnen natuurlijk niet zomaar hele wijken verplaatsen."

"De meest efficiënte oplossing is dan om op die plaatsen waar er nog veel ruimte is langs riviervalleien, de natuur te herstellen en opnieuw overstroombaar te maken. Zo creëer je buffercapaciteit, ontlast je stroomafwaarts gelegen dorpen en steden, en verminder je overstromingsrisico's."

Dat doet Vlaanderen onder meer met het Sigmaplan en de Blue Deal. Natte natuur herstellen en rivieren weer ruimte geven om te kronkelen, is ook een van de peilers van de Europese natuurherstelwet. De Vlaamse overheid treedt de laatste jaren ook strenger op tegen bouwen in overstromingsgevoelig gebied. Toch blijven sommige burgemeesters bouwvergunningen uitreiken, bijvoorbeeld in Affligem.

Creëer buffers

Maar je kan ook verder stroomopwaarts al meer doen om het water langer vast te houden, zodat de rivieren meer tijd krijgen om al dat water te slikken.

"Dat kan met wachtbekkens maar ook met natuurlijke manieren, zoals vegetatiestroken, houtkanten of lager gelegen zones die water vasthouden", zegt Willems. "Dat zijn remmende factoren in het landschap waardoor het water minder snel terechtkomt in de rivieren."

"Dat is trouwens ook goed tegen eventuele droogte. Daar gaan we door de klimaatverandering ook vaker mee te maken krijgen."

Durf te investeren

Het gaat dus om heel wat verschillende ingrepen op verschillende plekken. Goedkoop is dat niet. "Dat zal sowieso veel geld kosten", beaamt Willems.

"Anderzijds veroorzaakt een overstroming zoals in Oost-Europa ook enorm veel schade. En ook die moet ergens betaald worden, bijvoorbeeld door een rampenfonds. Dat is geld dat de overheid uitkeert. Het lijkt me dan veel verstandiger om dat geld op voorhand te investeren zodat mensen geen schade lijden."

"Maar goed, dat vraagt een kosten-batenafweging. Je moet berekenen hoeveel schade je kan oplopen en tot op welk niveau we mensen willen beschermen. De risico's zijn al grotendeels berekend. We weten ook wat er in de toekomst op ons afkomt door de klimaatverandering."

"Dat moet dan leiden tot een actieprogramma met een duidelijke timing, afspraken over hoeveel geld het mag kosten en een langetermijnplan."

Kijk voorbij de eigen grenzen

Maar we hebben niet alles zelf in de hand. Toen de Dender in januari overstroomde, kwam het water uit Wallonië, merkt Willems op. En in november 2023 was het Noord-Frans water dat de Westhoek blank zette.

Water dat stroomafwaarts stroomt, heeft geen benul van regio's, grenzen of landen. Er is dus ook internationale samenwerking nodig. Dat is niet eenvoudig. Zelfs in ons eigen land coördineren de gewesten hun aanpak niet altijd. Zo stelde de redactie van Pano in maart nog vast dat Wallonië zijn sluizen op de Dender gemoderniseerd heeft terwijl Vlaanderen ver achterblijft.

"Een groot deel van de maatregelen moet stroomopwaarts genomen worden", zegt Willems. "Dat vraagt meer grensoverschrijdende samenwerking. Er wordt meer en meer overlegd, zeker op momenten zoals vandaag, maar over het algemeen is de samenwerking nog ondermaats. Landen beheren alleen hun eigen grondgebied."

2024-09-16T19:05:34Z dg43tfdfdgfd